Przejdź do zawartości

Józef Czapski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Maria Franciszek Hutten-Czapski
Ilustracja
Józef Czapski (lata 60.)
Herb
Odmiana hrabiowska herbu Leliwa nadana rodowi Hutten-Czapskich
Data i miejsce urodzenia

3 kwietnia 1896
Praga

Data i miejsce śmierci

12 stycznia 1993
Maisons-Laffitte, pochowany Le Mesnil-le-Roi

Ojciec

Jerzy Hutten-Czapski

Matka

Józefa Thun-Hohenstein (1867–1903)

Rodzeństwo

Leopoldyna (1887–1969),
Elżbieta (1888–1972),
Karolina (1891–1967),
Maria (1894–1981),
Stanisław (1898–1959),
Róża (1901–1986),
Teresa (1903)[1]

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Medal Wojska Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
Ilustracja
Józef Czapski (1943)
major major
Data i miejsce urodzenia

3 kwietnia 1896
Praga

Data śmierci

12 stycznia 1993

Przebieg służby
Lata służby

1917; 1920; 1939–1945

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

I Korpus Polski

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa

Józef Maria[2] Franciszek Czapski h. Leliwa (w archiwach rosyjskich sprzed 1917: Józef Emeryk Ignacy Antoni Franciszek de Paula Maria, hr. Hutten-Czapski[3]; przydomka, części imion i tytułu nie używał), ps. „Marek Sienny”, „J. Cz.”, „jcz”, (ur. 3 kwietnia[a] 1896 w Pradze, zm. 12 stycznia 1993 w Maisons-Laffitte) – polski artysta malarz i pisarz, major Wojska Polskiego.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Róża, Stanisław, Józef, Maria, Karolina, Elżbieta i Leopoldyna Czapscy, Pryłuki (1902)

Syn hr. Jerzego Hutten-Czapskiego i Józefy Leopoldyny z hr. Thun-Hohenstein (1867–1903), wnuk hr. Emeryka Hutten-Czapskiego i hr. Friedricha Thuna, brat Marii Czapskiej. W 1898, na wniosek ojca złożony w Departamencie Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu, uzyskał formalne potwierdzenie tytułu hrabiowskiego w Imperium Rosyjskim[3].

Rozpoczął studia prawnicze w Petersburgu. We wrześniu 1917 na krótko w 1 pułku ułanów Krechowieckich, formowanym w Mińsku. W październiku 1918 zapisał się do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, wkrótce potem wyjechał do Petersburga z misją poszukiwania zaginionych ułanów 1 p.uł. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i otrzymał Order Virtuti Militari. W latach 1921–1924 kontynuował naukę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. u Józefa Pankiewicza. Od 1924 do 1931 przebywał z grupą kapistów (m.in. z Janem Cybisem i Zygmuntem Waliszewskim) w Paryżu. Przez pewien czas wynajmował mieszkanie z Siergiejem Nabokowem, z którym nawiązał romans[5]. Znał osobiście Alberta Camusa[6] i Emila Ciorana[7].

Czapski po powrocie do Polski zamieszkał Warszawie, współpracował m.in. z „Głosem Plastyków” i „Wiadomościami Literackimi”.

We wrześniu 1939 zmobilizowany, 27 września wzięty do niewoli w miejscowości Chmielek. W czasie II wojny światowej więziony w obozach jenieckich ZSRR – internowany w Starobielsku, Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Zwolniony w 1941 na mocy układu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonych w Tockoje Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armia Andersa), gdzie zajmował się (do kwietnia 1942) bezskutecznym poszukiwaniem „zaginionych” oficerów polskich w ZSRR – jak się okazało w kwietniu 1943 – ofiar zbrodni katyńskiej. Następnie szef przysztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, odpowiedzialny za sprawy kulturalno-oświatowe w armii. Współredagował pierwsze numery „Orła Białego”. Przewędrował szlakiem 2. Korpusu przez Bliski Wschód do Włoch, gdzie brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat rządu RP na emigracji, w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską. Przeżycia z pobytu w ZSRR opisał w książkach Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi. Od 1946 w Paryżu, współtworzył paryską „Kulturę” (od 1947 do śmierci mieszkał w domu – redakcji „Kultury” w Maisons-Laffitte przy Avenue de Poissy 91). Swoje artykuły i eseje umieszczał ponadto w pismach francuskich, m.in. „Le Figaro Littéraire”, „Preuves”, „Gavroche”, „Nova et Vettera”, „Carrefour”. Współorganizował Kongres Wolności Kultury w Berlinie (1950).

Swoje obrazy pokazywał na wystawach we Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Brazylii, Belgii. W Polsce jego twórczość była praktycznie niedostępna – po przełomie października 1956, w 1957 odbyły się wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, ale zorganizowanie kolejnej było możliwe dopiero w 1986 w Muzeum Archidiecezjalnym w Warszawie.

Dzieła Czapskiego są m.in. w kolekcjach francuskich, irackich, angielskich, amerykańskich, szwajcarskich, belgijskich, kanadyjskich[8].

Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[9]. W PRL informacje na temat Józefa Czapskiego podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”[10]. Jego twórczość malarska i pisarska została szerzej upowszechniona w Polsce dopiero po 1989. Wyjątkiem był opublikowany na fali popaździernikowej „odwilży” w 1957 na łamach krajowego pisma „Świat” tekst Wyznanie Józefa Czapskiego[11] oraz w 1958 tekst Sprzeczne widzenie: Rozanow – Mauriac[12] ogłoszony na łamach pisma „Znak”, a także zbiór esejów o malarstwie Patrząc, opublikowany w 1983 przez Wydawnictwo Znak. Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi zostały opublikowane w wydawnictwach niezależnych, poza cenzurą PRL w 1979 i w latach 80. XX wieku. Malował portrety, wnętrza, pejzaże, widoki miejskie, kwiaty, martwe natury, sceny z przedstawień teatralnych, w których najważniejszą rolę odgrywał kolor i światło. Przywiązywał większą wagę do konstrukcji obrazu niż inni kapiści, dążył do syntetycznego ujęcia przedmiotu i wydobycia dramatycznego wyrazu. Po II wojnie światowej malował najprostsze motywy z życia codziennego, sceny miejskie, postać ludzką na tle pospolitego otoczenia, pogłębiając studia natury, jej form i barw.

W październiku 1989 wszedł w skład Rady Honorowej Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej[13].

Pochowany 15 stycznia 1993 na cmentarzu w sąsiadującej z Maisons-Laffitte miejscowości Le Mesnil-le-Roi, obok zmarłej w 1981 roku siostry Marii.

Twórczość (pisarska)

[edytuj | edytuj kod]
Popiersie Józefa Czapskiego w Alei Sław na Skwerze Harcerskim im. Szarych Szeregów w Kielcach
Tablica upamiętniająca Józefa Czapskiego na ścianie zewnętrznej kościoła św. Karola Boromeusza na warszawskich Powązkach

Książki

[edytuj | edytuj kod]
  • Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce (M. Arct 1936; reprint: Wydawnictwo FIS 1992)
  • O Cézanne’ie i świadomości malarskiej (Instytut Propagandy Sztuki 1937)
  • Proust contre la déchéance. Conférences au camp de Griazowietz (powst. na przełomie 1940/1941 jako seria odczytów dla współtowarzyszy uwięzionych w sowieckim obozie w Griazowcu; Pierwodruk: „Kultura” (Paryż), nr 12 i 13/1948; wydanie książkowe w jęz. francuskim: Les Éditions Noir sur Blanc 1987, ISBN 2-88250-000-9)
  • Wspomnienia starobielskie (data powstania: 1943; Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu 1944 (2 wydania); 1945; II obieg wydawniczy: NOWA 1979, Wydawnictwo im. gen. E. Fieldorfa 1984, Biblioteka Spotkań 1985, Recto 1989, Niezależne Warsztaty Wydawnicze Ogniwo 1990; wydania w jęz. francuskim: Souvenirs de Starobielsk, wstęp Gustaw Herling-Grudziński, Collection „Temoignages” 1945, Les Éditions Noir sur Blanc 1987, ISBN 2-88250-001-7; wydanie w jęz. włoskim: Ricordi di Starobielsk, Rzym 1945)
  • Lettre ouverte à Jacques Maritain et François Mauriac (pierwodruk w jęz. polskim: „Orzeł Biały” nr 34/1944; wydania w jęz. polskim i włoskim: Drukarnia Polowa Armii Polskiej na Wschodzie 1944; Kolejne publikacje: Tygodnik Polski nr 45/1944 [w jęz. ang.], „Więź” nr 3/1993 [w jęz. polskim])
  • Na nieludzkiej ziemi (Instytut Literacki 1949, 1962; wydanie uzupełnione o tekst Walka: Polska Fundacja Kulturalna 1969; II obieg wydawniczy: Krąg 1982; wydanie wspólne ze Wspomnieniami starobielskimi oraz tekstem Prawda o Katyniu [powst. 1945]: Editions Spotkania 1984, 1985; II obieg wydawniczy: Oficyna Wydawnicza Reduta 1986, Wydawnictwo Most 1986, Solidarność Walcząca 1986, Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze 1987, Skarżyska Oficyna Wydawnicza SOWa 1987, Międzyzakładowa Struktura Solidarności V 1987; wydania oficjalne: Czytelnik 1990, Znak 2001, ISBN 83-240-0000-3; przekład angielski: The Inhuman Land, przeł. G. Hopkins, Londyn 1951, Nowy Jork 1952, Londyn 1987; przekład francuski: Terre inhumaine, przeł. Maria Adela Bohomolec, Paryż 1947, jako La terre inhumaine. Adapté du pol. par M. A. Bohomolec et Joseph Czapski, wstęp Daniel Halévy, L’Age d’Homme, Lozanna 1979; przekład niemiecki: Unmenschliche Erde, przeł. W. Gromek, posłowie Józef Czapski, Kolonia 1967, Frankfurt nad Menem 1969)
  • Oko (Instytut Literacki 1960)
  • Dwugłos wspomnień (wespół z Marią Czapską; Polska Fundacja Kulturalna 1965)
  • Tumult i widma (Instytut Literacki 1981, II obieg wydawniczy: [b.m.w.] 1985, NOWA 1988; Znak 1997, ISBN 83-7006-535-X; wydanie francuskie: Tumulte et spectres, przeł. Thérèse Douchy [Teresa Dzieduszycka], Les Éditions Noir sur Blanc 1991, ISBN 2-88250-022-X)
  • Patrząc. Z autoportretem i 19 rysunkami autora (wybór i posłowie Joanna Pollakówna; Znak 1983, 1996, ISBN 83-7006-450-7)
  • Dzienniki, Wspomnienia, Relacje (oprac. Joanna Pollakówna; II obieg wydawniczy; Oficyna Literacka 1986)
  • Swoboda tajemna (oprac. redakcyjne Andrzej Kaczyński; Wydawnictwo Pomost 1989 [II obieg wydawniczy]; 1991, ISBN 83-85219-02-1)
  • Czytając (wybór wstęp i opracowanie Jan Zieliński; Znak 1989, ISBN 83-7006-053-6)
  • Wyrwane strony (rozszerzona wersja książki Dzienniki, Wspomnienia, Relacje; oprac. Joanna Pollakówna przy udziale Piotra Kłoczowskiego; Les Éditions Noir sur Blanc 1993; wydanie krytyczne oparte na rękopisach, poprawione i rozszerzone (oprac. Barbara Toruńczyk, przypisy i komentarze Mikołaj Nowak-Rogoziński), Warszawa, Zeszyty Literackie, 2010)
  • Józef Czapski – Podziemna korona. Fragmenty dzienników, rysunki, kalendarium życia (fragmenty książki Dzienniki, Wspomnienia, Relacje; Obserwator 1993)
  • Świat w moich oczach (rozmowy przeprowadził Piotr Kłoczowski; Ząbki-Paris 2001; seria: „Świadkowie XX wieku”, t. 6, ISBN 83-7031-265-9, ISBN 2-85316-079-3)
  • Rozproszone: teksty z lat 1925–1988 (zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela; Biblioteka „Więzi” 2005, ISBN 83-88032-65-8)
  • Dziennik wojenny (odczytał Janusz S. Nowak, opracował Mikołaj Nowak-Rogoziński; Warszawa, Wydawnictwo Próby, 2022, ISBN 978-83-960881-9-2)

Edycje listów

[edytuj | edytuj kod]
  • Józef Czapski / Jean Colin, Myślę, że wiem najważniejsze: wybór listów. Oprac. i tłum. Andrzej S. Sawicki, Kraków, TIC, 1990.
  • Jerzy Stempowski, Listy do Marii i Józefa Czapskich, w: J. Stempowski, Listy. Wstęp Jan Kott, Wojciech Karpiński. Oprac. Barbara Toruńczyk. Warszawa, Zeszyty Literackie, 2000.
  • Józef Czapski / Aleksander Wat, Korespondencja. Oprac. Alina Kowalczykowa, w: A. Wat, Dzieła zebrane, t. IV. Warszawa, Czytelnik, 2005.
  • Konstanty A. Jeleński, Listy z Korsyki. Do Józefa Czapskiego. Oprac. Wojciech Karpiński, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2003.
  • Józef Czapski, Listy do Jarosława Iwaszkiewicza, „Twórczość” 2003 nr 2/3
  • Józef Czapski / Leszek Kołakowski, Listowna rozmowa (1972–1986). Oprac. Mikołaj Nowak-Rogoziński, w: Leszek Kołakowski, Mądrość prawdziwa, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2012.
  • Józef Czapski / Ludwik Hering, Listy. T. I–II. Oprac. Ludmiła Murawska-Péju, Dorota Szczerba, Julia Juryś, Piotr Kłoczowski. Gdańsk, Fundacja Terytoria Książki, 2015–2016.
  • Józef i Maria Czapscy / Katarzyna i Zbigniew Herbertowie, Korespondencja. Oprac. Jan Strzałka, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2017.
  • Józef Czapski / Witold Gombrowicz, Korespondencja. Oprac. Mikołaj Nowak-Rogoziński, „Zeszyty Literackie” 2018 nr 1/141.
  • Józef Czapski, Listy o malarstwie. Red. Mateusz M. Bieczyński i Janusz Marciniak. Poznań, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, 2019.

Katalogi wystaw (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

W języku polskim

[edytuj | edytuj kod]
  • Katalog wystawy Józefa Czapskiego (wstęp Zdzisław Kępiński; Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1957)
  • Czapski. Malarstwo i rysunek (oprac. Joanna Pollakówna; Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, maj – czerwiec 1986)
  • Józef Czapski, Katalog (teksty: Joanna Pollakówna, Stanisław Rodziński, Józef Czapski; kalendarium oprac. Joanna Pollakówna; Nowy Sącz 1991)
  • Józef Czapski. Malarstwo (Galeria „Kordegarda”, Warszawa, czerwiec – lipiec 1990)
  • Józef Czapski. Malarstwo i rysunek (wstęp Joanna Pollakówna; Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, 20 lutego – 7 kwietnia 1990)
  • Dzienniki Józefa Czapskiego. Katalog (kalendarium oprac. Joanna Pollakówna, wstęp Janusz Marciniak; Galeria Wystaw Autorskich, Muzeum Narodowe w Poznaniu 1991)
  • Józef Czapski. Malarstwo ze zbiorów szwajcarskich. Katalog (teksty: Jean Louis Kuffer, Stanisław Rodziński; KrakówPoznańWarszawa, marzec – sierpień 1992)
  • Wnętrze. Człowiek i miejsce. Józef Czapski w stulecie urodzin (koncepcja, wybór tekstów i ilustracji Krystyna Zachwatowicz, redakcja Zofia Gołubiew przy współpracy Barbary Małkiewicz; Muzeum Narodowe w Krakowie, 3 kwietnia – 19 maja 1996, ISBN 83-902718-8-5)
  • Józef Czapski. Widzenie życia (oprac. W. Z. [Wojciech Zmorzyński]; Muzeum Narodowe w Gdańsku Oddział Sztuki Współczesnej, marzec – czerwiec 2000, ISBN 83-911786-4-1)
  • Józef Czapski. Wokół kolekcji Aeschlimanna (podał do druku Piotr Kłoczowski; Zachęta Narodowa Galeria Sztuki – Galeria Plexus 2007, ISBN 978-83-89145-98-7).
  • Józef Czapski. Dzieła z kolekcji prywatnych (artykuły Elżbieta Skoczek – artykuł kuratorski, Katarzyna Skansberg – Wspomnienie, Janusz Nowak – o malarstwie, Rafał Wiśniewski – dyr. NCK) ; w serii: Katalogi wystaw Kordegardy. Galerii Narodowego Centrum Kultury, Wydawca: Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2022, ISBN 978-83-7982-442-7 (katalog w języku polskim i języku angielskim). Katalog do wystawy, która odbyła się 28.04.2022-5.06.2022 w Kordegardzie. Galerii Narodowego Centrum Kultury w Warszawie. Kuratorki: Elżbieta Skoczek i Katarzyna Haber.

W innych językach

[edytuj | edytuj kod]
  • Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte (wstęp Daniel Halévy; Genewa 1951)
  • Catalogue de l’Exposition de la Galerie M. Bénézit (wstęp Józef Czapski; Paryż 1952)
  • Catalogue de l’Exposition de la Galerie Bénézit (wstęp Michel de Ghelderode; Paryż 1961)
  • Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte (wstęp Jeanne Hersch; Genewa 1966)
  • Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte (wstęp Konstanty A. Jeleński; Genewa 1966)
  • Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte (wstęp Thierry Vernet; Genewa 1971)
  • Catalogue d’Exposition de la Galerie Briance (wstęp Jean Briance; Paryż, listopad – grudzień 1978)
  • Joseph Czapski. Rétrospective (teksty: Jean Louis Kuffer, Michel de Ghelderode, Wojciech Karpiński, Jeanne Hersch, Andrzej Wajda; Musée Jenisch, Vevey, 30 czerwca – 15 września 1990)
  • Józef Czapski – Peintre et écrivain (tekst: Mikołaj Nowak-Rogoziński, Fondation Jan Michalski, Montricher, Szwajcaria, 3 października – 17 stycznia, 2021)
  • Józef Czapski. Works from private collections (teksty po angielsku: Elżbieta Skoczek, Katarzyna Skansberg, Janusz Nowak, Rafał Wiśniewski) Kordegarda. Gallery of the National Centre for Culture, Krakowskie Przedmieście 15, Warsaw, 28.04.2022-5.06.2022. Curators: Elżbieta Skoczek, Katarzyna Haber.

Książki o Józefie Czapskim

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Dzięki staraniom Jacka Gruszkiewicza w 2011 roku utworzono Muzeum Rodziny Popielów wraz z Galerią Józefa Czapskiego w Pałacu w Kurozwękach[20].

Na tyłach pałacu Hutten-Czapskich w Krakowie w 2016 roku[21] został otwarty Pawilon Józefa Czapskiego, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie poświęcony życiu i twórczości artysty[22].

Od 21 grudnia 2021 roku na ścianie Pałacu Thun- Hohenstein przy ul. Nerudovej 20, w Pradze, w którym dzisiaj mieści się siedziba ambasady Republiki Włoskiej w Republice Czeskiej została odsłonięta tablica upamiętniająca narodziny Józefa Czapskiego[23].

  1. Data 3 kwietnia figurowała w oficjalnych dokumentach Czapskiego (paszporty, dokumenty wojskowe) i taką datę też sam podawał. Jednakże w odpisie metryki z kościoła św. Mikołaja w Pradze wykonanym w 1930 roku na prośbę Czapskiego widnieje data 2 kwietnia. Podobnie ojciec Józefa, Jerzy Czapski, w dokumentach złożonych w Departamencie Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu podał datę 2 kwietnia. W celu dokładniejszego zapoznania się z zagadnieniem patrz: Elżbieta Skoczek: Czy Józef Czapski urodził się 2 kwietnia czy 3 kwietnia 1896 roku?[4]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Drzewo genealogiczne rodziny Czapskich. czapscy.org.pl. [dostęp 2023-02-03].
  2. Maria Czapska: Europa w rodzinie. Warszawa: Res Publica, 1989, s. 140. ISBN 83-7046-000-3.
  3. a b Wędrówka po Petersburgu szlakiem Czapskiego. jozefczapski.pl. [dostęp 2023-02-02].
  4. Elżbieta Skoczek, Czy Józef Czapski urodził się 2 kwietnia czy 3 kwietnia 1896 roku? [online], jozefczapski.pl [dostęp 2020-11-05].
  5. Eric Karpeles, Prawie nic: Józef Czapski. Biografia malarza, Warszawa: Noir Sur Blanc, 2019, s. 56, ISBN 978-83-65613-84-4, OCLC 1100236522 [dostęp 2021-03-06].
  6. Skwer Alberta Camusa?. poznan.pl, 2018-06-12. [dostęp 2023-08-30].
  7. Cezary Michalski: Człowiek spod podłogi patrzy na Czapskiego. Tygodnik Powszechny, 2013-01-21. [dostęp 2023-08-30].
  8. Józef Czapski. W rocznicę urodzin artysty [online], tvrepublika.pl [dostęp 2024-04-30].
  9. Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 34.
  10. Strzyżewski 2015 ↓, s. 87.
  11. Wyznanie Józefa Czapskiego, „Świat” 29/1957, s. 11.
  12. Sprzecze widzenie: Rozanow – Mauriac, „Znak” 45/1958, s. 270.
  13. Komunikat o powstaniu Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 1), Warszawa 1990, s. 4.
  14. Czapski raz jeszcze… Errata do biografii Józefa Czapskiego, sklep.instytutliteratury.eu [dostęp 2024-05-23] [zarchiwizowane 2023-03-23] (pol.).
  15. Kawalerowie Orderu Virtuti Militari [online] [dostęp 2010-12-28] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-24].
  16. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski z dnia 11 listopada 1990 roku. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 53, nr 4 z 20 grudnia 1990. 
  17. Rozporządzenie Kierownika MSWojsk. L. 6285/22 G.M.I. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 11, s. 347).
  18. a b c d Czapski, Jozef Maria Franciszek – TracesOfWar.com [online], www.tracesofwar.com [dostęp 2021-11-16].
  19. culture.pl – Nagroda im. Jana Cybisa [online] [dostęp 2011-04-10].
  20. Obrazy w kolekcji Pałacu w Kurozwękach | Józef Czapski [online] [dostęp 2024-02-28] (pol.).
  21. Otwarcie pawilonu Józefa Czapskiego [online] [dostęp 2024-02-17].
  22. MNK Czapscy – o oddziale [online] [dostęp 2024-02-17].
  23. Tablica w Pradze na Nerudowej | Józef Czapski [online] [dostęp 2024-02-28] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tomasz Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa: Prohibita, 2015, ISBN 978-83-61344-70-4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]